Солтүстік Қазақстан облысының сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерінің интернет-ресурсын құру ерекшеліктері
Қаралымдар: 376 / PDF жүктеулері: 82
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-6771-2025-151-2-308-326Кілт сөздер:
сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлер, Солтүстік Қазақстан облысы, мәліметтер базасы, интернет-ресурс, биоәртүрлілік, аққұйрықты субүркіт, орман сусары, бұйра лалагүл, карта-схемаАңдатпа
Мақалада Солтүстік Қазақстан облысындағы сирек кездесетін түрлерді сақтаудың ғылыми-кеңістіктік тәсілі берілген. Зерттеу өңірдегі сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төнген флора мен фауна түрлері туралы деректерді жүйелеуге, сондай-ақ олардың саны мен таралу аймағына әсер ететін антропогендік және табиғи қатерлерді кешенді талдауға бағытталған. Жұмыс барысында бірінші кезектегі қорғауды қажет ететін түрлерді анықтауға мүмкіндік беретін әдеби дереккөздерге, нормативтік құжаттарға, қолданыстағы экологиялық бастамаларға шолу жасалды. Түрлердің биологиялық ерекшеліктері, олардың сақталу жағдайы, түрлердің аймақтағы таралуы, негізгі қауіп факторлары және сақтау шаралары туралы мәліметтерді қамтитын интерактивті деректер базасы әзірленді. Деректерді визуализациялауға ерекше көңіл бөлінеді: пайдаланушылар аймақтағы түрлердің мекендеу ортасы мен таралу карталарын қарап, өзгерістерді бақылай алады. Мысал ретінде жойылып кету қаупі аққұйрықты субүркіт, орман сусары және бұйра лалагүл қарастырылады. Түрлердің кеңістікте таралуын бағалау үшін геоақпараттық талдау және салыстырмалы зерттеу әдістері қолданылды, бұл зерттелетін түрлердің таралу шекараларын нақтылауға мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижелерінің жоғары практикалық маңызы бар: оларды қоршаған ортаны қорғаудың аймақтық стратегияларын әзірлеуде, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды аймақтарға бөлуде, сондай-ақ білім беру іс-шараларында пайдалануға болады. Интерактивті деректер базасы аймақтық деңгейде биологиялық әртүрлілікті бақылау және табиғатты қорғау саласына негізделген шешімдер қабылдау құралы болып табылады.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Aderikhina, V.Yu., Nekrasov, M.S., Vilkov, V.S. (2007). Plants and animals from the Red Book of Kazakhstan in the North Kazakhstan region. [Rasteniya i zhivotnye iz Krasnoj Knigi Kazakhstana v Severo-Kazakhstanskoj oblasti in Russian], 69 p.
Badalova, A., Mammadov, H., Valehov, N., Valehova, F. (2024). Application of gis technologies for geoinformation mapping and relief modeling of agricultural landscape. Elmi Əsərlər, 3, 51–55. https://doi.org/10.61413/SJOY6473
Berezovikov, N.N., Erokhov, S.N. (2000). Faunisticheskie zametki o pticakh Severo-Kazakhstanskoj oblasti [Faunistic notes on birds of the North Kazakhstan region]. Fauna Urala i Sibiri [Fauna of the Urals and Siberia], 5, 24–33.
Birds of Europe. (n.d.). Retrieved from https://www.ebirds.ru/vid/90.htm
Chanotey, D., Osipenko, A.E. (2022). Kriokonservaciya – peredovaya tekhnologiya sokhraneniya geneticheskikh resursov lesnykh rastenij (obzor inostrannoj literatury) [Cryopreservation is an advanced technology for preserving the genetic resources of forest plants (review of foreign literature)]. Lesa Rossii i khozyajstvo v nikh [Russian forests and agriculture in them] 4, 56-65.
Dmitriyev, P., Fomin, I., Ismagulova, S., Berdenov, Z., Zuban, I., Ostrovnoy, K., Jemaledinova, I., Golodova, I. (2024). Effect of the use of sapropel extract on biometric indicators and yield of beetroot (Beta vulgaris L.) in the conditions of the North Kazakhstan region. Sustainability, 16(14), 6192. https://doi.org/10.3390/su16146192
Dmitriyev, P.S., Fomin, I.A., Dmitriyeva, I.M., Berdenov, Z.G., Ismagulova, S.M., Smagulov, N.K., Abdrakhmanov, Y.A. (2023a). Assessment of the resource potential of the bitter – salty sulfide lakes of the North Kazakhstan Region for the development of ecological and balneological tourism. GeoJournal of Tourism and Geosites, 49(3), 866–874. https://doi.org/10.30892/gtg.49303-1087
Dmitriyev, P.S., Zuban, I.A., Fomin, I.A., Wendt, J.A. (2023). Assessment of the natural resource potential of the important bird areas of the north Kazakhstan region for the development of ornithological tourism. GeoJournal of Tourism and Geosites, 47(2), 563–572. https://doi.org/10.30892/gtg.47224-1056
Flora i fauna Rossii [Flora and fauna of Russia]. (n.d.). Biodat. Retrieved from https://biodat.ru/db/vid/index.htm
Gashev, S.N., Aleshina, A.O., Zuban, I.A., Lupinos, M.Y., Mardonova, L.B., Mitropolskiy, M.G., Selyukov, A.G., Sorokina, N.V., Stolbov, V.A., Shapovalov, S.I. (2017). Holocene Faunal Trends in West Siberia and Their Causes. Izvestiya, Atmospheric and Oceanic Physics, 53, 791–803. https://doi.org/10.1134/S0001433817080059
GBIF: Global Biodiversity Information Facility. (n.d.). Retrieved from https://www.gbif.org/
Gui, D., Cheng, P., Wen, H., Zhang, C. (2019). Technology Innovation of Surveying, Mapping and Geoinformation for Natural Resource Management. Wuhan Daxue Xuebao (Xinxi Kexue Ban). Geomatics and Information Science of Wuhan University, 44, 97-100. https://doi.org/10.13203/j.whugis20180355
Hambardzumyan, A. (2024). Asessment of spatio-temporal changes in ndvi and ndwi index values in areas of rare plant species of RA. SUSh Scientific Proceedings, 52-64. https://doi.org/10.54151/27382559-24.1pa-52
iNaturalist. (n.d.). Retrieved from https://www.inaturalist.org/observations
IUCN Red List of Threatened Species. (n.d.). Retrieved from https://www.iucnredlist.org/
Korchagina, T.A. (2023). Ispol'zovanie cifrovykh i informacionnykh tekhnologij v obuchenii biologii [The use of digital and information technologies in biology teaching]. Problemy sovremennogo pedagogicheskogo obrazovaniya [Problems of modern teacher education] 81(2), 342-347.
Krasnaya Kniga Respubliki Kazakhstan [The Red Data Book of the Republic Kazakstan]. (n.d.). Retrieved from https://kyzylkitap.kz/ru/
Krasnaya kniga Rossii [The Red Book of Russia]: Lilium martagon. (n.d.). Retrieved from https://cicon.ru/lilium_martagon.html
Krasnaya Kniga Respubliki Kazakhstan. 2-e izdanie bylo otredaktirovano i dopolneno. Tom 2: rasteniya (kollektiv avtorov) [The Red Data Book of the Republic of Kazakhstan. The 2nd Edition has been edited and expanded. Volume 2: plants (collective of authors)]. (2014). ArtPrintXXI LLP.
Lukashik, E., Alekseev, A. (2024). Geoinformacionnoe kartirovanie i tipologicheskaya klassifikaciya okhotnich'ikh ugodij na osnove dannykh distancionnogo zondirovaniya zemli [Geoinformation mapping and classification of hunting grounds based on remote sensing data]. Izvestiya Sankt-Peterburgskoj lesotekhnicheskoj akademii [Proceedings of the St. Petersburg Forestry Academy] 250, 23-45. https://doi.org/10.21266/2079-4304.2024.250.23-45
Meredov, E.N., Allamyradov, G.G., Azadova, Ai.A. (2024). Izuchenie bioraznoobraziya i ustojchivosti pustynnykh ehkosistem: tekushchie trendy i budushchie napravleniya [Studying the biodiversity and sustainability of desert ecosystems: current trends and future directions]. Vestnik nauk [Bulletin of Science] 3(82), 755-760.
Monakhov, V.G. (2022). Martes martes (Carnivora: Mustelidae). Mammalian Species, 54(1021), 1-22. https://doi.org/10.1093/mspecies/seac007
Monakhov, V.G., Hamilton, M. (2020). Prostranstvennye trendy razmernoj struktury lesnoj kunicy Martes martes Linnaeus, 1756 (Mammalia: Mustelidae) v areale [Spatial trends in the dimensional structure of the Martes martes Linnaeus marten, 1756 (Mammalia: Mustelidae) in its range]. Rossijskij zhurnal Ehkologiya [Russian Journal of Ecology] 51(3), 199-208. https://doi.org/10.31857/S0367059720030105
Naderian, D., Noori, R., Heggy, E., Bateni, S.M., Bhattarai, R., Nohegar, A., Sharma, S. (2024). A water quality database for global lakes. Resources, Conservation and Recycling, 202, 107401. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2023.107401
Nazarova, T.V., Fomin, I.A., Dmitriev, P.S., Wendt, J.A., Janaleyeva, K.М. (2019). Landscape and limnological research of lake system of the plain areas of the northeastern borderlands of the Republic of Kazakhstan and assessment of their recreational capacity. GeoJournal of Tourism and Geosites, 25(2), 485–495. https://doi.org/10.30892/gtg.25217-375
Nikolaeva, O.N., Dubinina, A.A. (2022). Ecological maps as a component of educational and methodological support for secondary general education. Interexpo Geo-Siberia, 3, 222-229.
Observation.org. (n.d.). Retrieved from https://observation.org
Pashkov, S.V., Vilkov, V.S. (2017). Antropogennaya transformaciya biotopov zhivotnykh lesostepi Severnogo Kazakhstana [Anthropogenic transformation of animal biotopes in the forest-steppe of Northern Kazakhstan]. Vestnik MGPU. Seriya: Estestvennye nauki [Bulletin of Moscow City University. Series: Natural Sciences] 2(26), 77-86.
Pekishev, D.V., Kovalenko, A.V. (2025). Razrabotka programmnogo kompleksa dlya upravleniya bazoj dannykh v poiskovom servise s primeneniem organizacionnykh sistem [Development of a software package for database management in a search service using organizational systems]. Modelirovanie, optimizaciya i informacionnye tekhnologii [Modeling, optimization and information technology] 13(1), 1-8. https://doi.org/10.26102/2310-6018/2025.48.1.022
Ravkin, Yu.S., Kokorina, I.P., Bogomolova, I.N. (2024). Ornitologicheskoe rajonirovanie severnoj Evrazii po letnemu naseleniyu ptic [Ornithogeographical zoning of northern eurasia from the summer assemblage of birds]. Geografiya i prirodnye resursy [Geography and natural resources] 45(1), 84-92. https://doi.org/10.15372/GIPR20230510
Ryabitsev, V.K. (2008). Pticy Urala, Priural'ya i Zapadnoj Sibiri [Birds of the Urals, the Urals and Western Siberia]. Ural University Press. 136 p.
Sandakova, S.L., Baranov, A.A., Fominykh, I.B. (2024). K sushchestvuyushchim problemam vedeniya Krasnoj Knigi (na primere ptic) [To the existing problems of maintaining the red book (on the example of birds)]. Materialy Vserossijskoj nauchnoj konferencii "Aktual'nye problemy zoologii i ehkologii" [Proceedings of the All-Russian Scientific Conference "Actual Problems of Zoology and Ecology"] 536-546. https://doi.org/10.36684/148-1-2024-536-546
Sarychev, D.V., Sarychev, V.S., Kurolap, S.A., Nesterov, Y.A. (2015). Vyyavlenie mestoobitanij redkikh vidov metodom geoinformacionnogo modelirovaniya [Identification of habitats of rare species by geoinformation modeling]. Vestnik rossijskikh universitetov. Matematika [Bulletin of Russian Universities. Mathematics] 20(8), 435-439.
Senchugova, M., Khapugin, A., Chugunov, G. (2016). Lilium martagon is a species of the Red Data Book of the Republic of Mordovia, 133 p. https://doi.org/10.13140/RG.2.1.3622.1049
Shydlovskyy, I., Reshetylo, O., Hirna, A., Lesnik, V., Nazaruk, K., Skyrpan, I., Tsaryk, Y., Khamar, I. (2023). Regionally rare animal species of Lviv region. Visnyk of Lviv University. Biological series, 89, 58–65. https://doi.org/10.30970/vlubs.2023.89.06
Sorensen, T., Espey, E., Kelley, J., Kessler, J., Gronewold, A. (2024). A database of in situ water temperatures for large inland lakes across the coterminous United States. Scientific Data, 11(1), 211. https://doi.org/10.1038/s41597-024-03103-8
Specially protected territories of Yugra. Red Book of Khanty-Mansi Autonomous Okrug. (n.d.). Retrieved from https://ugraoopt.admhmao.ru/redbook/74077/2537927/
Stasyukevich, V., Grichik, V. (2024). Sravnitel'nyj analiz naseleniya ptic vtorichno zabolochennykh territorij Grodnenskoj oblasti [Comparative analysis of the bird population in secondary wetlands of the Grodno region]. Vesnik of Yanka Kupala State University of Grodno. Economics. Sociology. Biology, 14(3), 140–151. https://doi.org/10.52275/2221-5336-2024-14-3-140-151
Vilkov, V.S., Zuban, I.A. (2012). Sostoyanie chislennosti nekotorykh vodoplavayushchikh i okolovodnykh ptic po rezul'tatam issledovanij na vodoemakh Severo-Kazakhstanskoj oblasti v 2009-2011 gg. [The state of the abundance of some waterfowl and near-water birds according to the results of research in the reservoirs of the North Kazakhstan region in 2009-2011]. In "Aktual'nye problemy nauki i obrazovaniya v oblasti estestvennykh i sel'skokhozyajstvennykh nauk": materialy mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii ["Actual problems of science and education in the field of natural and agricultural sciences": proceedings of the international scientific and practical conference] 3, 239-243.
Vilkov, V.S., Zuban, I.A. (2013). Ehkologo-biologicheskaya kharakteristika ptic i mlekopitayushchikh Severo-Kazakhstanskoj oblasti: uchebno-metodicheskoe posobie dlya studentov biologicheskikh i ehkologicheskikh special'nostej SKGU im. M. Kozybaeva [Ecological and biological characteristics of birds and mammals of the North Kazakhstan region: an educational and methodological guide for students of biological and environmental specialties of the M. Kozybaev North Kazakhstan State University], 199 p.
Vladimirova, E.D., Mozgovaya, O.A. (2010). Lesnaya kunica (Martes martes L.) v sisteme prirodookhrannykh meropriyatij Samarskoj oblasti [Pine marten (Martes martes L.) in the system of environmental protection measures of the Samara Region]. Problemy i perspektivy sovremennoj mediciny, biologii i ehkologii [Problems and prospects of modern medicine, biology and ecology] 1, 173-175.
Vladimirova, E.J. (2013). Rol' derev'ev v ehkologii lesnoj kunicy (Martes martes L.) [The role of trees in the ecology of the forest marten (Martes martes L.)]. Vestnik Udmurtskogo universiteta. Seriya «Biologiya. Nauka o Zemle» [Bulletin of the Udmurt University. Series "Biology. Earth Sciences"] 4, 78–89.
Yavorskaya, V.N. (2008). 100 predstavitelej dikorastushchej flory Severnogo Kazakhstana i yuga Zapadnoj Sibiri: uchebno-metodicheskoe posobie [100 representatives of the wild flora of Northern Kazakhstan and southern Western Siberia: An educational and methodical manual]. M. Kozybaev State North Kazakhstan University. 178 p.
Zhilenko, N., Buyanov, I., Shestak, K. (2021). Conservation of biological diversity of rare animal species in the Boguchansky district. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 848(1), 012161. https://doi.org/10.1088/1755-1315/848/1/012161
Zhou, T., Zhang, G., Wang, J., Zhu, Z., Han, X., Xu, F., Peng, J. (2025). A novel framework for accurate, automated and dynamic global lake mapping based on optical imagery. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 221, 280-298. https://doi.org/10.1016/j.isprsjprs.2025.02.008
Żmihorski, M., Sparks, T., Tryjanowski, P. (2012). The Weekend Bias in Recording Rare Birds: Mechanisms and Consequences. Acta Ornithologica, 47(1), 87–94. https://doi.org/10.3161/000164512X653953
Zuban, I.A., Vilkov, V.S. (2012). Ornitologicheskie nablyudeniya na vodoemakh Severo-Kazakhstanskoj oblasti osen'yu 2011 [Ornithological observations on the water bodies of the North Kazakhstan region in autumn 2011]. Materialy mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii [Proceedings of the International Scientific and Practical Conference] 958–964.
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 A. Chernikova, P. Dmitriyev, I. Zuban, S. Ismagulova, Zh. Nyrqan (Author)
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
