Бақылаудан талдауға: далалық зерттеулер арналық өзгерістерді зерделеудің бірінші кезеңі ретінде
Қаралымдар: 40 / PDF жүктеулері: 15
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-6771-2025-152-3-104-121Кілт сөздер:
Есіл өзені, далалық зерттеу әдістері, арналық және эрозиялық процестер, жағалау сызықтарының эрозиясы, өзен эрозиясы, қашықтықтан зондтауАңдатпа
Мақалада Ақмола облысы шегіндегі Есіл өзенінің арналық процестерін зерттеу бойынша 2024 және 2025 жылдардағы дала зерттеулерінің нәтижелері ұсынылған. Зерттеудің негізгі мақсаты космостық суреттерде арна деформациясы орын алған аймақтарды анықтау және оларды далалық зерттеу деректерімен растау болды. Ұзындығы 500 км - ден асатын өзен арнасының зерттелген учаскесінде барлығы 17 негізгі аумақ анықталды, оның ішінде 5 репрезентативті аймақ егжей - тегжейлі қарастырылып ұсынылды. Алғаш рет осы аумақ үшін морфологиялық белгілерге талдау жүргізілді және Ресей Федерациясының Мемлекеттік гидрологиялық институты әзірлеген арналық процестердің гидроморфологиялық теориясына сәйкес арналық процестердің түрлері анықталды. Далалық зерттеулер эрозияға ең бейім болған негізгі аймақтарды анықтауға және зерттелетін өзеннің жағалау сызығының және инженерлік құрылыстардың толық сипаттамасын дайындауға мүмкіндік берді. Нәтижелерге сапалық сипаттамалар (арналардың морфологиясын сипаттау, арналық процестерінің түрлерін анықтау) және сандық деректер (эрозияға ұшыраған жағалаулардың биіктігі, ені және ұзындығы, жол бетінің параметрлері) кіреді. Инженерлік құрылыстар мен елді мекендер үшін айтарлықтай қауіп төндіретін эрозия қаупі жоғары өзен арналық процесінің түрі анықталды. Қашықтықтан зондтау деректерін далалық зерттеу нәтижелерімен салыстыру арналардағы өзгерістердің ауқымы мен сипатын нақтылау үшін кешенді тәсілдің қолдануы жоғары тиімділігін көрсетті. Алынған нәтижелер өзен жағалау сызығын бақылаудың кешенді әдістемесін әзірлеу үшін негіз болып табылады және арналық процестерді анықтау және бақылау кезінде қашықтықтан зондтау деректерін пайдалану мүмкіндіктерін зерттеу бойынша диссертацияны дайындау кезінде пайдаланылады.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Akiyanova, F. Z., Frolova, N. L., Shaymerdenova, A. M., Karakulov, Y. M., & Olezhko, A. B. (2019). Impact of anthropogenic transformation of riverbeds on the water resources of arid regions (The Yesil and Nura rivers case, North Kazakhstan). Series Geology and Technical Sciences, 6(438), 197–207. https://doi.org/10.32014/2019.2518-170X.171
Aleksova, B., Milevski, I., Dragićević, S., & Lukić, T. (2024). GIS-based integrated multi-hazard vulnerability assessment in Makedonska Kamenica Municipality, North Macedonia. Atmosphere, 15(7), 774. https://doi.org/10.3390/atmos15070774
Ballanti, L., Byrd, K., Woo, I., & Ellings, C. (2017). Remote sensing for wetland mapping and historical change detection at the Nisqually River Delta. Sustainability, 9(11), 1919. https://doi.org/10.3390/su9111919
Boothroyd, R. J., Williams, R. D., Hoey, T. B., Barrett, B., & Prasojo, O. A. (2021). Applications of Google Earth Engine in fluvial geomorphology for detecting river channel change. WIREs Water, 8(4), e21496. https://doi.org/10.1002/wat2.1496
Chalov, R. S. (2011). Ruslovedenie: teoriya, geografiya, praktika. Tom 2. Morfodinamika rechnykh rusel [Fluvial studies: theory, geography, practice. Vol. 2: Morphodynamics of river channels]. Moscow: Krasand. https://www.rfbr.ru/view_book/1948/
Chalov, R. S., Kurakova, A. A., Golubtsov, G. B., & Zavadskiy, A. S. (2023). Transformaciya rechnyh rusel v processe ih samorazvitiyai vliyaniya estestvennyh i antropogennyh izmenenij faktorov ruslovyh processov [Transformation of river channels in the process of their self-development and the influence of natural and anthropogenic changes in channel process factors]. Izvestiya Russkogo geograficheskogo obshchestva [News of the Russian Geographical Society], 155(2), 88-108. https://doi.org/10.31857/S0869607123020039
Dragićević, S., Pripužić, M., Živković, N., Novković, I., Kostadinov, S., Langović, M., Milojković, B., & Čvorović, Z. (2017). Spatial and temporal variability of bank erosion during the period 1930–2016: Case study–Kolubara River Basin (Serbia). Water, 9(10), 748. https://doi.org/10.3390/w9100748
Esekej, K. (2024, April, 25). Budut li oblagorazhivat' «vodopad» v Astane [Will the "waterfall" in Astana be improved?]. Kazinform. https://www.inform.kz/ru/budut-li-oblagorazhivat-vodopad-v-astane-8b8887
Gharti, S., Poudel, P., Silwal, R., & others. (2025). GIS and remote sensing based assessment of West Rapti River channel migration in Nepal. Discover Water, 5, 5. https://doi.org/10.1007/s43832-024-00183-w
Gonzales-Inca, C., Calle, M., Croghan, D., Torabi Haghighi, A., Marttila, H., Silander, J., & Alho, P. (2022). Geospatial Artificial Intelligence (GeoAI) in the integrated hydrological and fluvial systems modeling: Review of current applications and trends. Water, 14(14), 2211. https://doi.org/10.3390/w14142211
Kondrat'ev, N. E., Popov, I. V., & Snishchenko, B. F. (1982). Osnovy gidromorfologicheskoy teorii ruslovogo protsessa [Fundamentals of the hydromorphological theory of the channel process]. Leningrad: Gidrometeoizdat.
Kuznetsova, Y., Golosov, V., Tsyplenkov, A., & Ivanova, N. (2019). Quantifying channel bank erosion of a small mountain river in Russian wet subtropics using erosion pins. Proceedings of the International Association of Hydrological Sciences, 381, 79–84. https://doi.org/10.5194/piahs-381-79-2019
Mandal, S. (2017). Assessing the instability and shifting character of the river bank Ganga in Manikchak Diara of Malda district, West Bengal using bank erosion hazard index (BEHI). European Journal of Geography, 8(4), 25–32.
Medeu, A. R. (Ed.). (2010). Nacional'nyj atlas Respubliki Kazahstan. Tom 1: Prirodnye usloviya i resursy [National Atlas of the Republic of Kazakhstan. Vol. 1: Natural conditions and resources]. Institut geografii [Institute of Geography].
Mussina, A., Tursyngali, M., Duskayev, K., Rodrigo-Ilarri, J., Rodrigo-Clavero, M.-E., & Abdullayeva, A. (2025). Forecasting channel morphodynamics in the Ulken Almaty River (Ile Alatau, Kazakhstan). Water, 17(13), 2029. https://doi.org/10.3390/w17132029
Nath, A., & Ghosh, S. (2024). Geo-spatial analyses of meandering rivers, assessing past and future impacts on bank landforms and LULC changes. Water Policy, 26(12), 1234–1260. https://doi.org/10.2166/wp.2024.062
Ongdas, N., Akiyanova, F., Karakulov, Y., Muratbayeva, A., & Zinabdin, N. (2020). Application of HEC-RAS (2D) for flood hazard maps generation for Yesil (Ishim) River in Kazakhstan. Water, 12(10), 2672. https://doi.org/10.3390/w12102672
Snishchenko, D. V., & Snishchenko, B. F. (1985). Rekomendatsii po ispol'zovaniyu aerokosmicheskoy informatsii pri izuchenii ruslovogo protsessa [Recommendations on the Use of Aerospace Information in the Study of Channel Processes]. Gidrometeoizdat. https://meganorm.ru/Index2/1/4294815/4294815153.htm
Sultana, M., Hoque, M. A., & Pradhan, B. (2025). Assessing Meghna Riverbank dynamics and morphological changes in Bangladesh using geospatial techniques. Applied Geomatics, 17, 147–161. https://doi.org/10.1007/s12518-025-00620-y
Taukenov, T., Dzhanaleeva, K., & Yerzhanova, Z. (2018). Methods of improving the efficiency of monitoring of channel deformations of mountain rivers near built-in settlements: On the example of the Buktyrma River. Geodesy and Cartography, 44(1), 28–35. https://doi.org/10.3846/gac.2018.260
Tobón-Marín, A., & Cañón Barriga, J. (2020). Analysis of changes in rivers planforms using Google Earth Engine. International Journal of Remote Sensing, 41(22), 8654–8681. https://doi.org/10.1080/01431161.2020.1792575
Veshkurtseva, T. M. (2008). Vliyanie hozyajstvennoj deyatel'nosti na ruslovye processy reki Ishim [Impact of economic activity on channel processes of the Ishim River]. Vestnik Tyumenskogo gosudarstvennogo universiteta. Ekologiya i prirodopol'zovanie [Bulletin of Tyumen State University. Ecology and Nature Management], 4, 143–153. https://elib.utmn.ru/jspui/bitstream/ru-tsu/14650/1/143-153_%D0%92%D0%B5%D1%88%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%86%D0%B5%D0%B2%D0%B0.pdf
Vorob’ev, A. Yu., & Kadyrov, A. S. (2020). Polevye issledovaniya otstupaniya beregov rusla r. Oki v 2014–2018 gg. s pomoshch'yu metoda prostyh reperov [Field studies of the retreat of the Oka River channel banks in 2014–2018 using the simple benchmarks method]. Geograficheskij vestnik [Geographical Bulletin], 3(54), 30–45. https://doi.org/10.17072/2079-7877-2020-3-30-45
Wang, J., Wang, F., Wang, S., Zhou, Y., Ji, J., Wang, Z., Zhao, Q., & Liu, L. (2023). Flood monitoring in the middle and lower basin of the Yangtze River using Google Earth Engine and machine learning methods. ISPRS International Journal of Geo-Information, 12(3), 129. https://doi.org/10.3390/ijgi12030129
Wu, X., Feng, X., Fu, B., Yin, S., & He, C. (2023). Managing erosion and deposition to stabilize a silt-laden river. Science of The Total Environment, 881, 163444. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2023.163444
Yusicheva, K., Aliev, R. (2022, August, 8). Bereg reki Esil' stremitel'no obrushaetsya v Petropavlovske. [The bank of the Yesil River is rapidly collapsing in Petropavlovsk]. Khabar news. https://khabar.kz/ru/news/obshchestvo/142014-bereg-reki-esil-stremitelno-obrushaetsya-v-petropavlovske
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Zh. Yerzhanova, T. Taukenov, M. Musabayeva, G. Yessimbekov (Author)
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
