Астана қаласы топырағының гранулометриялық құрылымы
Қаралымдар: 466 / PDF жүктеулері: 133
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-6771-2025-151-2-255-269Кілт сөздер:
топырақ, гранулометриялық құрам, топырақ құнарлылығы, урбанизация, антропогендік әсерАңдатпа
Қала топырағының ластану жағдайына баға беруде топырақтың гранулометриялық құрылымын анықтаудың маңызы өте зор. Атап айтар болсақ топырақта ластаушы заттардың таралу, су өткізгіштігі, химиялық реакциялардың жүруі мен биологиялық белсендігі топырақтың гранулометриялық құрылымына тікелей байланысты. Бұл зерттеу жұмысында Астана қаласы топырағының гранулометриялық (механикалық) құрамы зерделеніп, әртүрлі әкімшілік аудандар аумағынан жалпы саны 60 нүктеден топырақ үлгілері алынды. Зерттеу нәтижелері бойынша барлық аудандарда ауыр саздақты топырақ түрі басым екені анықталды. Атап айтқанда, топырақ құрамындағы саз фракциясының орташа мөлшері Есіл ауданында – 44,9%, Байқоңырда – 45,7%, Алматыда – 45,0%, Сарыарқада – 42,6%, ал Нұра ауданында – 45,4% құрады. Ауыр саздақты топырақтар ылғал мен қоректік заттарды сақтау қабілетінің жоғары болуына байланысты көгалдандыру және ауыл шаруашылығы мақсаттарына тиімді болып табылады. Алайда, мұндай топырақтар эрозиялық процестерге, антропогендік ластануға және ылғал тапшылығына ұшырауға бейім. Сондықтан бұл топырақ түрлерін тиімді пайдалану барысында экологиялық қауіптерді ескеріп, қорғаныш шараларын іске асыру қажеттілігі туындайды. Зерттеу нәтижелері қаланың топырақ ресурстарын бағалауда, оларды экологиялық тұрғыда тұрақты пайдалану және мониторинг жүргізу бағытында ғылыми негіз қалыптастырады.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Arnfield, A.J. (2003). Two decades of urban climate research: A review of turbulence, exchanges of energy and water, and the urban heat island. International Journal of Climatology 23(1), 1–26. https://doi.org/10.1002/joc.859
Béchet, B., Morvan, B., Morel, J.L. (2019). Urban soils under stress: Understanding the urban environment for sustainable cities. Urban Environmental Quality 28(2), 123–135.
Brevik, E.C., & Burgess, L.C. (2014). The influence of soils on human health. In Soils and human health. CRC Press, 1-30. https://doi.org/10.1201/b16666-3
Chen, M., Xu, P., Zeng, G., Yang, C., Huang, D., Zhang, J. (2017). Heavy metal contamination and health risk assessment in urban soils of China. Ecotoxicology and Environmental Safety 142, 67–74. https://doi.org/10.1016/j.ecoenv.2017.03.034
Department of Urban Planning and Architecture. (2019). General plan for the development of Astana until 2035. Astana.
Díaz, J., Garcia, R., Lopez, A. (2018). Green spaces and human wellbeing: A review of epidemiological evidence. Environmental Research 160, 330–338. https://doi.org/10.1016/j.envres.2017.10.017
Edmondson, J.L., Davies, Z.G., McHugh, N., Gaston, K.J., Leake, J.R. (2011). Organic carbon hidden in urban ecosystems. Scientific Reports 1, 202. https://doi.org/10.1038/srep00202
Equiza, M.A., Day, M.E., Jagels, R. (2017). Physiological responses of urban trees to saline soils. Urban Forestry & Urban Greening 23, 10–18. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2017.01.003
Goldewijk, K.K., Beusen, A., Janssen, P. (2010). Long-term dynamic modelling of global population and built-up land using the HYDE database. The Holocene 20(4), 565–573. https://doi.org/10.1177/0959683609356587
Hiemstra, T., van Riemsdijk, W.H. (2003). Adsorption and surface complexation of trace metals on goethite. Journal of Colloid and Interface Science 261(1), 255–264. https://doi.org/10.1016/S0021-9797(03)00067-6
ISO 12536-2014. (2014). Soils. Methods for determination of particle-size and microaggregate composition. Committee for Technical Regulation and Metrology of the Republic of Kazakhstan.
Kachinskiy, N.A. (1965). Mechanical composition and physical properties of soils. Vysshaya Shkola.
Lehmann, A., Stahr, K. (2007). Nature and significance of anthropogenic urban soils. Journal of Soils and Sediments 7(4), 247–260. https://doi.org/10.1065/jss2007.08.242
Li, X., Feng, L. (2018). Challenges and strategies in managing urban soil contamination. Environmental Pollution 242, 174–181. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2018.06.060
Lorenz, K., Lal, R. (2009). Biogeochemical C and N cycles in urban soils. Environment International 35(1), 1–8. https://doi.org/10.1016/j.envint.2008.05.006
Morel, J.L., Chenu, C., Lorenz, K. (2015). Ecosystem services provided by soils of urban, industrial, traffic, mining and military areas (SUITMAs). Journal of Soils and Sediments 15(8), 1659–1666. https://doi.org/10.1007/s11368-014-0926-0
Müller, A., Repmann, F., Schulin, R. (2021). Soil sealing and its impact on urban soil functions – A review. Science of the Total Environment 753, 142140. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.142140
Pavao-Zuckerman, M.A. (2008). The nature of urban soils and their role in ecological restoration in cities. Restoration Ecology 16(4), 642–649. https://doi.org/10.1111/j.1526-100X.2008.00482.x
Pickett, S.T.A., Cadenasso, M.L., Grove, J.M., Nilon, C.H., Pouyat, R.V., Zipperer, W.C., Costanza, R. (2001). Urban ecological systems: Linking terrestrial, ecological, physical, and socioeconomic components of metropolitan areas. Annual Review of Ecology and Systematics 32, 127–157. https://doi.org/10.1146/annurev.ecolsys.32.081501.114012
Plyaskina, O.V., Ladonin, D.V. (2009). Content and distribution of heavy metals in Moscow soils. Eurasian Soil Science 42, 693–701. https://doi.org/10.1134/S1064229309060052
Redkov, A.I. (1961). Soils of Kazakhstan. Science Publishing.
United Nations. (2018). World urbanisation prospects: The 2018 revision. UN Department of Economic and Social Affairs. https://www.un.org/development/desa/publications/2018-revision-of-world-urbanisation-prospects.html
Uspanov, V.M. (1967). Geography of soils of the Kazakh SSR. Nauka.
Zhang, C., Luo, L., Xu, W. (2020). Impacts of land use changes on soil properties in urbanizing areas. Environmental Monitoring and Assessment 192(3), 177. https://doi.org/10.1007/s10661-020-8113-6
Zhu, Y., Zhang, W. (2019). The role of soil structure in ecosystem services in urban green spaces. Urban Forestry & Urban Greening 43, 126373. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2019.126373
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Тургут Тюзюн Онай, A. Zandybai, A. Kydyrova (Author)
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
